Gepensioneerden of dwangarbeiders? Pensioen in het middeleeuwse Sint Pietersgasthuis

Toegangspoort van het Sint Pietersgasthuis

Dit weblog is grotendeels gewijd aan de leefomstandigheden van gepensioneerden in vroeger eeuwen. In grote delen van Europa bestond ruim voor de verzorgingsstaat de mogelijkheid in ruil voor een flinke som geld levenslang onderhoud en onderkomen in een gasthuis te verwerven.

Dat het er in dergelijke bejaardenhuizen niet altijd zachtzinnig aan toe ging blijkt uit de middeleeuwse archieven van het Amsterdamse Sint Pietersgasthuis. Wie daar tegen betaling zijn oude dag wilde doorbrengen moest zich voorbeeldig gedragen: bij wangedrag werd de gepensioneerde zonder pardon 'aan de dijk gezet' - uit huis gezet voor een periode die kon oplopen tot een maand.

De keerzijde van deze commerciële bejaardenzorg blijkt ook uit de ervaringen van Katrijn Hilbrant. Zij ging met pensioen in het Sint Pietershospitaal in 1482 en betaalde daarvoor de forse inkoopsom die vereist was. Enkele jaren later, in 1485, betaalde zij nogmaals zeven gulden - destijds een maandloon - om vrijgesteld te worden van arbeidsdiensten. In haar eigen woorden: ‘om datse in dat gasthuus nyet nayen en sel noch linnen noch wollen dan van mynnen’.

Katryn wilde alleen textiel bereiden als zij daar zin in had. Deze wens stond blijkbaar op gespannen voet met het arbeidsregime in het gasthuis. We mogen concluderen dat oudere vrouwen aan het werk gezet werden in een middeleeuwse sweat shop, waar zij voor het gasthuis textiel produceerden. Wie daar geen trek in had en liever echt met pensioen ging, diende eenvoudig geld bij te leggen.

Meer over een oude dag in het Sint Pietersgasthuis in laatmiddeleeuws Amsterdam is te lezen in Historisch Nieuwsblad.