Rijke kinderen, arme ouders? Wat vertellen twee glasramen uit de Renaissance ons?
Het is geen gezellig huishouden dat hieronder staat afgebeeld. Links zien we een man en vrouw, zittend aan tafel, terwijl zij een maaltijd nuttigen. Een kind kijkt naar rechts, waar een man alleen zit te eten aan een kleinere tafel. De afbeelding suggereert een generatieconflict: de man die alleen eet is de (verweduwde) vader, de man en vrouw zijn ofwel een getrouwde zoon, dan wel dochter en de jongen in het midden de kleinzoon.
Bron: Collectie Lakenhal, Leiden
De afbeelding waarschuwt ouders voor het schenken bij leven: wie zijn vermogen aan zijn kinderen geeft, kan zijn onafhankelijkheid verliezen. Dit was blijkbaar gebeurd met de afgebeelde ouder: hij had zijn vermogen overgegeven aan de jongere generatie, in de verwachting dat deze hem zou respecteren en verzorgen gedurende zijn oude dag. In plaats daarvan kreeg hij een nogal kille behandeling, waarbij hij niet alleen zijn plaats aan het hoofd van de tafel kwijtraakte aan zijn (schoon)zoon, maar ook alleen moest eten aan een bijzettafel, dit laatste trouwens tot verbazing van zijn kleinzoon.
Het carton dateert van ca. 1520-1530 en was waarschijnlijk gebruikt voor de productie van een glasraam. Het afgebeelde thema ‘rijke kinderen, arme ouders’ was destijds vrij populair. Een wat latere afbeelding toont bijvoorbeeld een ouder echtpaar dat smeekt: ‘och mijn lieve kinders gheeft ons iiet voor het houlijck goet dat wij u over ons macht hebben gegeven om ons oude daghen op te leven’ – of zij nu zij oud en behoeftig zijn iets terug konden krijgen voor het huwelijksgoed dat zij eerder hadden geschonken? De zuinige reactie van de kinderen was: ‘lieve ouders wij moegent niet doen tis al te dier het sij cost en cleeren die kinders costen ons veel te voeen…’ – het leven is al zo duur en de kinderen kosten ook al zoveel geld, dus van bijstand kon geen sprake zijn.
Hoe het eigenlijk hoorde, is te zien op een tweede carton van ca. 1520-1530. De ouder zit aan het hoofd van de tafel, als een echte pater familias. Hij deelt voedsel uit aan de jongere generatie die bij hem aangeschoven is. Helemaal aan de linkerkant zien we de ouder en (schoon)zoon nogmaals afgebeeld, waarschijnlijk terwijl zij bezig zijn met een transactie – de ouder lijkt met zijn linkerhand een geldbuidel vast te houden. Het is natuurlijk gissen naar de bedoelingen van de kunstenaar die dit carton maakte, maar het lijkt geoorloofd de volgende boodschap eruit te halen: wie een zorgeloze oude dag wil, moet op een strategische manier zijn vermogen aan de jongere generatie overmaken. Daar waren in de Renaissance verschillende manieren voor, zoals schenkingen bij leven beperken, zodat de ouder de erfenis kon gebruiken als pressiemiddel. Ook werden er wel contracten opgesteld waarin de jongere generatie zich verplichtte voor de oudere te zorgen.
Collection Fondation Custodia Collection Frits Lugt, Paris
De twee cartons tonen een universeel probleem: hoe vermogen over te dragen van de ene op de andere generatie. Een soepele overdracht, waarbij de jongere generatie kan floreren, en de oudere tegelijkertijd van een onbezorgde oude dag kan genieten, vereist zorgvuldige voorbereidingen – in dat opzicht is er sinds de zestiende eeuw trouwens weinig veranderd.