Sint Nicolaas: beschermheilige van bankiers
Wij kennen Sinterklaas als de beschermheilige van kinderen en – in mindere mate – zeelieden. Een enkeling zal in een museum weleens stilgestaan hebben bij een afbeelding van de heilige Nicolaas die drie arme meisjes aan een bruidsschat helpt, zodat zij konden trouwen. Toch stond Nicolaas in het verleden juist ook bekend als een heilige die werd aangeroepen door bankiers die financiële transacties waren aangegaan. Een fresco uit de Santa Croce Basiliek in Florence illustreert dit op prachtige wijze (afb. 1).
Afb. 1. Agnolo gaddi, Stori di San Nicola, castigo del debitore in cattiva fede, onderdeel van de frescocyclus in de Capella Castellani, Basilica di Santa Croce, Florence, Italië.
Het fresco toont een heiligenverhaal over Sint Nicolaas dat is opgenomen in De Legenda Aurea, een boek vol heiligenlevens geschreven door Jacobus de Voragine (1228/1229 - 1298) – aartsbisschop van Genua. Een man leende geld van een bankier en om zijn belofte tot terugbetaling gestand te doen, zwoer hij een eed op een beeltenis van Sint Nicolaas (afb. 2). De geldschieter draagt een oranje mantel en heeft een geldzakje in de linkerhand. De schuldenaar is rechts afgebeeld in een rode mantel met daarover nog eens een groene mantel.
Afb. 2. De geldschieter leent een som geld uit aan de schuldenaar. Op de achtergrond zien we een altaarstuk met de afbeelding van Sint Nicolaas.
Na verloop van tijd vroeg de bankier zijn geld terug, maar zonder succes: de schuldenaar beweerde dat hij het geld al had teruggegeven. Natuurlijk liet de geldschieter dit niet over zijn kant gaan: hij daagde de schuldenaar voor het gerecht (afb. 3). Laatstgenoemde verscheen op rechtszitting met een staf in zijn hand – of beter gezegd: een holle staf die hij heel sluw had gevuld met gouden munten. Toen hij gevraagd werd zijn verklaring onder ede te herhalen, vroeg hij de crediteur om even zijn staf vast te houden. Vervolgens zwoer hij de crediteur meer teruggegeven te hebben dan hij schuldig was geweest. Nadat hij dit had verklaard reikte hij naar de met gouden munten gevulde staf, die de nietsvermoedende bankier keurig teruggaf.
Afb. 3. De nietsvermoedende geldschieter houdt de holle staf met gouden munten vast, terwijl de schuldenaar zweert zijn schuld al voldaan te hebben.
De schuldenaar leek ermee weg te komen. Dankzij zijn truc met de staf had hij in feite geen meineed gepleegd: toen hij zijn verklaring aflegde had zijn crediteur immers (tijdelijk) een omvangrijker hoeveelheid geld gegeven dan hij hem schuldig was. Toch liep het slecht met de bedrieger af: onderweg naar huis viel hij in slaap in een bocht in de weg en werd hij overreden door een paard en wagen. De debiteur overleed, de holle staf barstte open en het geld viel op de weg (afb. 3). Toen de crediteur hier lucht van kreeg en de plaats van het ongeval bereikte, begreep hij dat hij bedrogen was. Omstanders spoorden hem aan om het goud mee te nemen, maar daar wilde de crediteur niets van weten: hij riep dat hij alleen het goud zou nemen als Sint Nicolaas de debiteur weer tot leven zou wekken. Nadat hij zich tot de heilige had gewend kwam de schuldenaar weer tot leven.
Afb. 4. De door paard en wagen overreden schuldenaar, met gebroken holle staf nog in zijn hand. Daarnaast de geldschieter die zich tot Sint Nicolaas wendt (linksboven afgebeeld).
Dankzij dit verhaal is Sint Nicolaas niet alleen de beschermheilige van kinderen, maar ook van geldschieters die bang zijn hun uitgeleende geld nooit meer terug te zien. De link tussen bankiers en Sint Nicolaas is tegenwoordig nog duidelijk zichtbaar in het internationale icoon voor geldschieters (afb. 5). De drie gouden ballen verwijzen naar het verhaal van Sint Nicolaas, die drie jonge meisjes van een bruidsschat voorzag.
Afb. 5 Hedendaagse geldschieters gebruiken de drie gouden ballen die verwijzen naar de beschermheilige van de bankiers: Sint Nicolaas.